Tại Việt Nam cũng như trên thế giới, lĩnh vực xét nghiệm ADN đã được ứng dụng đa dạng với nhiều ngành, nhiều lĩnh vực như dân sự, hình sự, y tế,…. Để giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về lĩnh vực này, phóng viên Khoeplus.vn đã có cuộc trao đổi với Đại tá Hà Quốc Khanh- Giám định viên tư pháp kỹ thuật hình sự.
Đai tá cho biết, Việt Nam tiếp cận với khoa học phân tích ADN bắt đầu từ khoảng 20 năm trước đây và được áp dụng đầu tiên trong lĩnh vực hình sự. Nhưng sau khoảng 20 năm, lĩnh vực ADN Việt Nam đã phát triển tương tương với các nước phát triển trên thế giới cả về công nghệ, máy móc, thiết bị và con người. Phân tích ADN là một trong những công cụ quan trọng trong việc xác định các quan hệ huyết thống, xác định danh tính, ứng dụng trong trong y học (chẩn đoán điều trị bệnh, sàng lọc phôi…), trong lai tạo giống vật nuôi cây trồng, trong nghiên cứu phát sinh chủng loại…
Cũng theo Đại tá Hà Quốc Khanh, phân tích ADN xác định quan hệ huyết thống của các đối tượng như sau:
Xác định quan hệ di truyền bố - mẹ - con
Mỗi cá thể đều có cấu trúc di truyền riêng của chính mình, thế nhưng những cá thể được sinh ra lại được thừa hưởng những đặc tính di truyền do bố mẹ truyền lại. Đó chính là cơ sở khoa học để xác định cá thể và mối quan hệ huyết thống của các cá thể.
Trong tế bào con người luôn có ADN nhân chứa rất nhiều các yếu tố di truyền. Bao giờ người con cũng sẽ mang một nửa của bố và 1 nửa gen di truyền của mẹ. Chính vì vậy, đây là một trong những ứng dụng dân sự thông qua phân tích các mẫu ADN sẽ xác định được quan hệ huyết thống có hay không giữa người con với bố, mẹ đẻ.
Di truyền theo dòng mẹ
Trong tế bào người, ngoài hệ gen nhân còn có hệ gen ti thể (ADN ti thể), loại ADN này khá bền vững trong xương do đó các nhà khoa học thường phân tích mối quan hệ huyết thống hay xác định tung tích nạn nhân từ loại ADN này. ADN ti thể di truyền theo dòng mẹ do đó những người sinh ra cùng 1 mẹ luôn có ADN ti thể giống nhau. Thậm trí, nếu xương không quá cũ, chất lượng còn tốt thì vẫn có thể phân tích được ADN nhân tế bào.
Di truyền theo dòng nội qua các con trai trong cùng một dòng họ
Đó là các quan hệ di truyền như: Ông nội- bố- con trai- chú ruột- cháu trai. Quan hệ này được xác định theo dòng nội bởi các con trai trong cùng dòng họ sẽ có những đặc điểm trên nhiễm sắc thể Y giống nhau, do đó sẽ xác định được mối quan hệ của các con trai trong dòng nội. Ngoài ra, đây còn là cơ sở trong việc ứng dụng điều tra án (ví dụ như án hiếp dâm tập thể); trong trường hợp này mẫu sẽ lẫn của cả nạn nhân và các đối tượng, do đó việc phân tích sẽ rất khó khăn. Nên khi phân tích các đặc điểm trên nhiễm sắc thể Y sẽ giúp xác định được dấu vết của từng đối tượng với sự tham chiếu của các mẫu so sánh.
Chị em gái cùng cha khác mẹ
Việc phân tích mối quan hệ chị em gái cùng cha khác mẹ là hoàn toàn có thể được vì dựa vào phân tích cá dặc điểm di truyền trên nhiễm sắc thể X. Nhiễm sắc thể X được lấy từ bố của các chị em gái cùng cha khác mẹ là giống nhau. Chính vì vậy, hoàn toàn có thể phân tích được các mối quan hệ có cùng cha hay không của các chị em gái cùng cha, khác mẹ. Đây là một mối quan hệ mới được ứng dụng trong vài năm gần đây.
Xác định bà nội- cháu gái
Con gái sẽ được nhận 1 nhiễm sắc thể X từ người cha (nhiễm sắc thể X từ người cha này lại được lấy từ người mẹ). Chính vì vậy, nhiễm sắc thể X của bà nội và cháu gái là hoàn toàn giống nhau. Đây là cơ sở để xác định quan hệ bà nội- cháu gái.
Phân tích ADN trong lĩnh vực hình sự
Phân tích ADN giúp xác định cá thể, thường được ứng dụng trong khoa học hình sự để giúp cho công tác điều tra, truy tố và xét xử tội phạm thông qua việc phân tích các dấu vết, mẫu vật thu được ở hiện trường các vụ án. Ngoài ra, trong hình sự còn phân tích ADN để xác định huyết thống trong các vụ loạn luân, quan hệ với người chưa thành niên gây hậu quả sinh con, xác định nạn nhân chưa rõ tung tích.
Phân tích ADN trong lĩnh vực y tế
Phân tích ADN cũng có thể ứng dụng trong các xét nghiệm y học, nghiêm cứu các đột biến gen gây bệnh. góp phần điều trị các bệnh ung thư phổi, ung thư cổ tử cung, ung thư vú, và chuẩn đoán trước sinh (lệch bội nhiễm sắc thể). Thường có thể tiến hành chọc ối vào tuần thứ 12- 13 của thai kì.
Những trường hợp đặc biệt không thể xét nghiệm ADN
Đại tá Hà Quốc Khanh, cũng cho biết, mặc dù được ứng dụng trong việc xác định huyết thống của hầu hết các mối quan hệ, nhưng ông cũng lưu ý, ở Việt Nam cũng như trên thế giới, có những mối quan hệ không thể xác định được thông qua phân tích ADN. Cụ thể như sau:
- Nếu 2 người anh em trai sinh đôi cùng trứng, cùng quan hệ với một người phụ nữ, có sinh ra con thì theo khoa học hiện nay không thể xác định được đâu là cha của đứa trẻ. Bởi hệ gen của hai người đàn ông này hoàn toàn giống nhau.
- ADN ty thể có thể tồn tại hàng triệu năm, nhưng với điều kiện bảo quan không tốt thì nhiều ADN ty thể biến mất chỉ sau vài chục năm thậm chí vài năm. Tại Việt Nam, việc chôn cất lúc hy sinh của các liệt sĩ nhiều khi còn chưa được bảo đảm, dễ gây nhầm lẫn. Chính vì vậy việc phân tích ADN ti thể gặp không ít khó khăn. Thậm chí, nhiều trường hợp không thể thực hiện giám định được.
Nguồn - KhoePlus.vn
